Είναι η μινωική χρυσή βελόνα στο αρχαιολογικό μουσείο του Αγίου Νικολάου αυθεντική;

 

Άγιος Νικόλαος, Κρήτη, Αρχαιολογικό μουσείο

 

Είναι η μινωική χρυσή βελόνα που δόθηκε από τον Jean Piere Olivier το 1981 στο αρχαιολογικό μουσείο του Αγίου Νικολάου αυθεντική;

 

Από τον Sven Buchholz

 

 

  «Γορίλα». CR Zf1. Epingle d’or. Μήκος 5 εκ.

 

Η πρώτη φορά που επισκέφτηκα το αρχαιολογικό μουσείο του Αγίου Νικολάου ήταν το 1993. Αυτό το μουσείο είναι σχετικά μικρό, αλλά τα ευρήματά του από τηΜινωική εποχή το καθιστούν ως ένα από τα μεγαλύτερα του κόσμου. Αυτό οφείλεται πιθανόν στο γεγονός ότι τα σημαντικότερα από τα ευρήματα του μινωικού πολιτισμού βρέθηκαν σε μία περιοχή εύρους περίπου 100 χλμ. Γύρω από τον Άγιο Νικόλαο. Το μουσείο της Σητείας, που βρίσκεται στον ίδιο νομό, το νομό Λασιθίου, διαθέτει επίσης μία αξιοσημείωτη συλλογή ευρημάτων από την ίδια χρονική περίοδο.

Το μουσείο εκθέτει μεγάλα αλλά και μικρότερα αντικείμενα από τη Μινωική περίοδο μέχρι και την Ελληνική, περίπου το 400 π.Χ.

Για να αφομοιώσει κανείς καλύτερα τα εκθέματα στο μουσείο πρέπει να βλέπει ένα μικρό τμήμα κάθε φορά μόνο.

Σήμερα, 19 χρόνια μετά την πρώτη μου επίσκεψη, οφείλω να παραδεχτώ ότι υπάρχει ένα αντικείμενο, ίσως το μικρότερο σε ολόκληρο το μουσείο, που μου αποσπούσε πάντα την προσοχή και συνεπώς το κοιτούσα με ενδιαφέρον κάθε φορά που επέστρεφα στην έκθεση του μουσείου.

Το αντικείμενο στην εικόνα είναι ένα κόσμημα, μία βελόνα από ατόφιο χρυσό. Στη μία της πλευρά είναι χαραγμένο ένα μοτίβο λουλουδιών, πολλά μικρά και μεγαλύτερα λουλούδια σε σπειροειδή διάταξη γύρω από ένα μίσχο. Κοιτώντας κανείς την εικόνα  πρέπει να έχει υπ’ όψη του ότι το χαραγμένο τμήμα της βελόνας έχει μήκος μόλις 5 εκατοστά! Μία από τις πρώτες απορίες μου ήταν πώς κατάφεραν οι Μινωίτες να κάνουν μία τόσο μικροσκοπική χάραξη χωρίς να διαθέτουν μεγεθυντικό φακό; Το δε πιο μυστηριώδες γεγονός σχετικά με τη βελόνα είναι ότι στην άλλη πλευρά της είναι χαραγμένοι 18 χαρακτήρες της μινωικής γραφής Γραμμικής Α που δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί ακόμη! Για τη διευκόλυνση των επισκεπτών, ώστε να δουν με ακρίβεια τη βελόνα, έχει τοποθετηθεί σε αυτήν μεγεθυντικός φακός!

Για μένα η βελόνα αντιπροσωπεύει ένα τριπλό μυστήριο:

1. Τι σημαίνουν οι 18 χαρακτήρες της Γραμμικής γραφής      Α;
2. Πώς ήταν δυνατόν οι Μινωίτες να επιτύχουν αυτήν την      ποιότητα χάραξης;
3. Ποιος ήταν ο σκοπός, η χρησιμότητα αυτής της      βελόνας με τη χάραξή της;

Είμαι σίγουρος ότι πολλοί από τους επισκέπτες του μουσείου έχουν αναρωτηθεί για την έννοια της επιγραφής.

Η σπουδαιότητα ενός υψηλού πολιτισμού έγκειται καταρχήν και πρωτίστως στην ύπαρξη ενός συστήματος γραφής. Κατά τη διάρκεια των διαφόρων ανασκαφών στην Κρήτη ανακαλύφθηκαν 3 διαφορετικές  γραφές. Η Ιερογλυφική (στο Δίσκο της Φαιστού), η Γραμμική Α και η Γραμμική Β. Και η Γραμμική Α και η Β είναι συλλαβικά συστήματα γραφής. Η Γραμμική Β έχει αποκρυπτογραφηθεί από τους Michael Ventris and John Chadwick. Η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β ήταν εφικτή χάρη στο άφθονο διαθέσιμο υλικό υπό τη μορφή πινακίδων από άργιλο που βρέθηκε στην Κνωσό. Βρέθηκε επίσης, ότι η γλώσσα αυτή ήταν μία πρώιμη διάλεκτος των μυκηναϊκών ελληνικών, 500 χρόνια πριν τον Όμηρο!

Δυστυχώς λόγω της αμέλειας και της τρομερής απροσεξίας του κυρίου Arthur Evans,του οποίου ήταν οι ανασκαφές στην Κνωσό και η ανακάλυψη του μινωικού πολιτισμού, εκατοντάδες πινακίδες με Γραμμική γραφή Α καταστράφηκαν από τη βροχή αφού είχαν φυλαχθεί σε ένα μέρος χωρίς υπόστεγο! Αν τις είχαμε στη διάθεσή μας, ίσως και να είχαμε αποκρυπτογραφήσει τη Γραμμική γραφή Α μέχρι τώρα!

Δεν έχουμε πολλά έγγραφα από τη μινωική Γραμμική Α. Από  αιγυπτιακά έγγραφα βρέθηκε ότι οι Μινωίτες αγόραζαν πάπυρο από την Αίγυπτο. Παρατηρώντας τους χαρακτήρες της Γραμμικής Α γίνεται σαφές ότι είναι σχεδιασμένοι να γράφονται με κάποιο είδος πένας πάνω στον πάπυρο. Παρόλα αυτά το κλίμα της Κρήτης είναι πολύ υγρό για να έχει διατηρηθεί κάποιο κομμάτι παπύρου. Τα περισσότερα διατηρημένα κομμάτια είναι αυτά πάνω σε πλάκες αργίλου. Αυτό το υλικό χρησιμοποιούταν για πιο σημαντικά, πιθανότατα για επίσημα έγγραφα.

Δύο Γάλλοι γλωσσολόγοι, ο Louis Godart και ο Jean – Pierre Olivier από τη Γαλλική Σχολή της Αθήνας αφιέρωσαν μεγάλο κομμάτι της ζωής τους διερευνώντας τη Γραμμική Α. Οι δύο καθηγητές δεν προσπάθησαν ποτέ να αποκρυπτογραφήσουν τη γραφή. Αυτό που έκαναν ήταν να συστηματοποιήσουν και να ταξινομήσουν όλα τα διαθέσιμα ευρήματα.

Το 1975 δημοσίευσαν το έργο τους σε 5 πολύ μεγάλους τόμους. Ο Louis Godart, γνωστός ως χιουμορίστας και μεγάλος χωρατατζής, αποκαλούσε το έργο «ΓΟΡΙΛΑ»! Τους χαρακτήρες της Γραμμικής γραφής αποκαλούσε «ΚΟΜΙΚΣ» και τα κρητικά ιερογλυφικά «ΚΟΜΨΟΣ»!

Τα τεράστια αυτά βιβλία είναι πιο εντυπωσιακά με την πολύ καλά εκτελεσμένη συστηματοποίηση όλων των ευρημάτων μέχρι και το 1975.

Ξεφυλλίζοντας τα βιβλία η πρώτη εντύπωση που σχηματίζει κανείς είναι ότι πολλά από τα κείμενα δεν είναι αρκετά μεγάλα ώστε να μεταδώσουν κάποιο μήνυμα με νόημα. Για το λόγο αυτό φοβάμαι πως δε θα είναι δυνατό να αποκρυπτογραφηθεί η Γραμμική Α, λαμβάνοντας υπ’ όψη ότι και η γλώσσα είναι άγνωστη. Διατηρούμε πάντως την ελπίδα ότι μελλοντικά θα βρεθούν και άλλα κείμενα Γραμμικής γραφής Α. Το ελπίζω αυτό για τις ανασκαφές στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης και το Παλαίκαστρο, όπου η Sandy McGillillvray από τη Βρετανική Σχολή της Αθήνας, με τη χρήση ραντάρ, βρήκε ενδείξεις για την ύπαρξη ενός ακόμη παλατιού.

Όσον αφορά τη χάραξη της βελόνας ο Evans δήλωσε ότι είναι αρκετά πιθανό οι Μινωίτες να είχαν μεγεθυντικούς φακούς από κρύσταλλο!

Ο σκοπός, η χρησιμότητα της βελόνας ήταν ενδεχομένως να δοθεί ως δώρο.

Το μεγαλύτερο μινωικό έγγραφο που βρέθηκε ποτέ είναι ο Δίσκος της Φαιστού. Έχει 242 ιερογλυφικούς χαρακτήρες. Ωστόσο μόλις 42 από αυτούς είναι διαφορετικοί μεταξύ τους. Ο δίσκος ανακαλύφθηκε το 1908 από τον Ιταλό αρχαιολόγο Louis Pernier σε συνδυασμό με τις ανασκαφές στη Φαιστό. Μερικοί από τους χαρακτήρες απαντώνται και στο τσεκούρι του Αρκαλοχωρίου. Το μπρούτζινο Τσεκούρι του Αρκαλοχωρίου είναι ένα διπλό μινωικό τσεκούρι της δεύτερης π.Χ. χιλιετίας που ανακαλύφθηκε κατά τις εκσκαφές του Σπυρίδωνος Μαρινάτου το 1934 στη σπηλιά του Αρκαλοχωρίου. Έχει μία επιγραφή 15 ιερογλυφικών χαρακτήρων. Πιθανολογείται ότι πρόκειται για Γραμμική γραφή Α, ‘όμως ο καθηγητής Glanville Price συμφωνεί με το Louis Godart στο ότι οι χαρακτήρες στο τσεκούρι δεν είναι τίποτα παραπάνω από μία «ψευδό – επιγραφή» που χαράχτηκε από έναν αγράμματο με μία ακατανόητη απομίμηση των αυθεντικών χαρακτήρων της Γραμμικής γραφής Α όπως απαντάται σε άλλα παρόμοια τσεκούρια.

Αν συγκεντρώσουμε όλα μαζί τα ιερογλυφικά καταλήγουμε με λιγότερους από 50 ιερογλυφικούς χαρακτήρες.

Κανένας δε θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι τα ιερογλυφικά στο δίσκο ή το τσεκούρι ταιριάζουν σε ένα φωνητικό σύστημα όπως το ελληνικό ή το λατινικό αλφάβητο. Τα συστήματα που γνωρίζουμε αποτελούνται από 22 έως 35 χαρακτήρες. Η Γραμμική γραφή Β αποτελείται από 100 χαρακτήρες. Συμπεραίνουμε, λοιπόν, με απλά μαθηματικά ότι κανένα συλλαβικό σύστημα αποτελούμενο από μόλις 45 χαρακτήρες δε θα μπορούσε να μεταδώσει οποιοδήποτε νοήμον μήνυμα. Γνωρίζουμε δε ότι τα εικονογραφημένα συστήματα απαιτούν χιλιάδες χαρακτήρες, όπως τα κινέζικα και τα γιαπωνέζικα! Για το λόγο αυτό ήμουν πάντα καχύποπτος τόσο για το τσεκούρι όσο και για το δίσκο!

Η αλήθεια είναι πως τώρα, 19 ολόκληρα χρόνια μετά την πρώτη μου επίσκεψη η καχυποψία μου για τη Χρυσή Βελόνα «Γορίλα»CR Zf1 Epingle d’orέχει αυξηθεί.

Το CR Zf 1 δεν είναι το μόνο έγγραφο Γραμμικής Α χαραγμένο πάνω σε κόσμημα. Ο Evans ανακάλυψε ένα στην Κνωσό με 46 χαρακτήρες Γραμμικής Α, το «Γορίλα» KN Zf 13 σε χρυσό,  δεν υπάρχει, ωστόσο, καμία ομοιότητα ανάμεσα στα χαραγμένα μοτίβα αυτού του αντικειμένου και της «Γορίλα» CR Zf 1.

 

 

Gorilla KN Zf 31

  

«Γορίλα» KN Zf 13

Δαχτυλίδι σε χρυσό

 Έχω ψάξει σε όλα το διαθέσιμο υλικό από τη μινωική Ιστορία της τέχνης. Κάθε μινωική περίοδος διακρίνεται από τον τύπο των μοτίβων που βρίσκονται στα αγγεία, στον πηλό κ.τ.λ. Δεν κατάφερα να βρω την παραμικρή ομοιότητα μεταξύ της βελόνας και οποιασδήποτε μινωικής περιόδου στην Ιστορία της τέχνης!

Στη «Γορίλα» όλα τα αντικείμενα είναι ευκρινώς διακεκριμένα με βάση την τοποθεσία που βρέθηκε το κάθε ένα από αυτά. Η βελόνα CR Zf 1 είναι το μόνο αντικείμενο του οποίου η τοποθεσία ανακάλυψής του είναι παντελώς άγνωστη! Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι η βελόνα δόθηκε στο μουσείο από τον ένα εκ των δύο Γάλλων τον Jean Pierre Olivier το 1937. ισχυρίστηκε ότι την βρήκε σε μία αντικερί στις Βρυξέλλες! Μαζί με τη βελόνα το μουσείο έλαβε, επίσης, μία λεπτομερή αναφορά με λεπτομερή ανάλυση. Ένα ακόμη γεγονός που αυξάνει την υποψία μου είναι η διαφορά ανάμεσα στην μπροστινή και την πίσω πλευρά! Ενώ η πλευρά με τα λουλούδια έχει χαραχτεί με την υψηλότερη ποιότητα δεξιοτεχνίας, η πίσω πλευρά περιγράφεται ως το αντίθετο!  Φαίνεται αρκετά ερασιτεχνική! Η επιφάνειά της είναι πολύ αδρής και οι χαρακτήρες έχουν χαραχτεί πολύ βίαια.

Ακόμη και αν οι Μινωίτες είχαν μεγεθυντικούς φακούς δε βλέπω πως κατόρθωσαν μία τόσο σχεδόν μικροσκοπική χάραξη, πολύ μικρότερη από όλες τις υπόλοιπες που γνωρίζουμε πάνω σε μινωικά κοσμήματα! Αμφιβάλλω, επίσης, ότι ο μεγεθυντικός φακός από κρύσταλλο θα μπορούσε να δώσει μία αρκετά ξεκάθαρη εικόνα.

Μην έχοντας βρει κάποια ομοιότητα στα μοτίβα της μινωικής ή έστω της μυκηναϊκής Ιστορίας της τέχνης, επέκτεινα την περιοχή αναζήτησης, διανέμοντας εικόνες σε ολόκληρο το διεθνές δίκτυο ανθρώπων με γνώσεις στην Ιστορία της τέχνης. Δεν ανέφερα την πηγή προέλευσης του αντικειμένου, δηλαδή ότι βρισκόταν στην έκθεση ενός μουσείου ως μινωικό περιτέχνημα.

Η απάντηση ήρθε σχετικά γρήγορα και ήταν τόσο καλή όσο και ανώνυμη:

Το μοτίβο έχει ξεκάθαρα εμπνευστεί από ιταλικό σχέδιο περίπου του 1870 – 1890! Δεν συγκλονίστηκα· λίγο πολύ περίμενα κάτι προς αυτή την κατεύθυνση!  Σιγά σιγά έλαβα πιο λεπτομερείς πληροφορίες: η χάραξη έχει μεγάλη ομοιότητα με τα σχέδια λουλουδιών της σχολής της Φλωρεντίας  που χρονολογούνται περίπου το 1870 – 1890. Ο τρόπος, ωστόσο, με τον οποίο έχει χαραχτεί η βελόνα δεν είναι αρκετά συνώνυμος! Το αντικείμενο μάλλον έχει διαμορφωθεί σε καλούπι. Ίσως έχει κατασκευαστεί εν μέρει σταμπάροντας τα ολόιδια λουλούδια στο καλούπι! Αυτή η διαδικασία μεταθέτει τη χρονική άποψη στον 20^ο αιώνα! Μετά τον 1^ο Παγκόσμιο πόλεμο εμφανίστηκαν τα φθηνά κοσμήματα που παράγονταν μαζικά στην αγορά, γνωστή ως κοσμηματοπωλείο. Πολλά αρκετά γνωστά κοσμήματα και περιτεχνήματα αντιγράφηκαν και παράχθηκαν μαζικά. Μία από τις επαφές μου ανέφερε ότι το αντικείμενο είναι βοημικό, προέρχεται δηλαδή από τη σημερινή Δημοκρατία της Τσεχίας. Εκεί ειδικεύονταν το 1920 – 1930 στην κατασκευή αυτού ακριβώς του τύπου μαζικών κοσμημάτων, χρησιμοποιώντας ως πρότυπο όλα τα είδη των υπαρχόντων μοτίβων. Η παραγωγή αυτή εξακολουθεί να γίνεται ακόμη! Το αντικείμενο είναι πιο πιθανό να κατασκευάστηκε το 1925 – 1935.

Αυτά είναι τα σημεία της υποψίας μου:

1. Το αντικείμενο δεν έχει ομοιότητα με κανένα      διάκοσμο από ολόκληρη τη μινωική Ιστορία τέχνης
2. Η χάραξη είναι τόσο μικροσκοπική ώστε να έγινε 1600      χρόνια π.Χ.
3. Σε αντίθεση με όλα τα μινωικά αντικείμενα, η      τοποθεσία όπου βρέθηκε η βελόνα είναι άγνωστη
4. Το σχέδιο έχει μεγάλη ομοιότητα με τα Σχέδια      Λουλουδιών της Φλωρεντίας του 19^ου αιώνα
5. Η τεχνική παραγωγής είναι μάλλον μία από αυτές της      μαζικής παραγωγής, χρόνος 20^ος αιώνας, τοποθεσία Βοημία
6. Η βελόνα δόθηκε στο μουσείο του Αγίου Νικολάου μόλις      το 1981 από τον Olivier!      Η ιστορία λέει ότι η βελόνα βρέθηκε από τον ίδιο Olivier σε μία αντικερί στις Βρυξέλλες!      Αυτή η βελόνα είναι το μοναδικό αντικείμενο σε ολόκληρο το μουσείο για      το οποίο δεν έχουμε καμία πληροφορία για το που βρέθηκε! Είναι διόλου απίθανο      το μικρό αυτό αντικείμενο να «δραπέτευσε» από οποιαδήποτε γνωστή αρχαιολογική      ανασκαφή;
7. Μαζί με τη βελόνα υπήρχε μία εκτενής αναφορά με      όλες τις πιθανές επιστημονικές αναλύσεις γραμμένη από τον ίδιο τον Olivier. Επίσης, η      αναφορά που εκείνος έγραψε, η οποία είναι διαθέσιμη από το μουσείο του      Αγίου Νικολάου είναι πολύ ύποπτη! Είναι ακριβώς σαν εκείνη που εγώ θα      έκανα για να καλύψω ένα τέχνασμα σαν αυτό! Σε αυτό το διαδικτυακό σύνδεσμο      μπορείτε να διαβάσετε την πλήρη αναφορά …….
8. Το άλλο μινωικό χρυσό κόσμημα του «Γορίλα»,που      ανακαλύφθηκε στην Κνωσό από τον Evans είναι ένα ξεκάθαρο υπόδειγμα του «Γορίλα»CR Zf1 Epingle d’or.

Ο Jean Pierre Olivier ήταν γνωστός ως χιουμορίστας και μεγάλος χωρατατζής. Φυσικά ο Olivier γνώριζε ότι το μοτίβο απείχε πολύ σε ομοιότητα από οποιοδήποτε μινωικό διάκοσμο! Παρόλα αυτά, ένας έντιμος χωρατατζής μπορεί να αφήσει ένα ίχνος όπως το ιταλικό σχέδιο και η διαφορετικότητα μεταξύ της μπροστινής και της πίσω πλευράς!

Ακόμη κι αν η βελόνα είναι πλαστή, οι χαραγμένοι χαρακτήρες της Γραμμικής Α μπορεί να είναι αυθεντικοί.

Ο Olivier ίσως προσδοκούσε ότι το αίνιγμα της Γραμμικής θα λυνόταν αργά ή γρήγορα και η επιγραφή θα είχε αποκρυπτογραφηθεί.

Για κάποια χρονική περίοδο είχε πρόσβαση σε άφθονο υλικό, τις πλάκες αργίλου από την Κάτω Ζάκρο. Δεν είναι απίθανο κάποιο από αυτά τα κείμενα να «εξαφανιστεί» υπό τη μορφή πλάκας αργίλου και να «επανεμφανιστεί» στη χρυσή βελόνα!

Παρόλα αυτά, σε τι θέση βρισκόμαστε αν και ο δίσκος της Φαιστού και το Τσεκούρι του Αρκαλοχωρίου είναι πλαστά;

Για την απόδειξη του αντιθέτου είναι ευθύνη του μουσείου του Ηράκλειο. Αρνούνται να διεξάγουν την οποιαδήποτε εξέταση στα προαναφερόμενα αντικείμενα.

Μήπως για τους προφανείς λόγους;

Τι θα έλεγαν οι Νορβηγοί αν κάποιος ξαφνικά ισχυριζόταν ότι τα «Καράβια των Βίκινγκς», η νούμερο ένα νορβηγική υπερηφάνεια, κατασκευάστηκαν από ένα ντόπιο ξυλουργό;

Αν ήμουν ψυχολόγος, πιθανόν να είχα αρχίσει να εμβαθύνω στην έρευνα των κινήτρων που οδηγούν καθιερωμένους επιστήμονες στην επινόηση τεχνασμάτων αυτής της φύσης.

Σύνδεσμος για την πλήρη αναφορά στα γαλλικά:

http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/bch_0007-4217_1981_num_105_1_1928

Η αναφορά του Olivier σελίδα 1

Μία άλλη σελίδα της αναφοράς του Olivier  όπου φαίνεται η βελόνα από όλες τις πλευρές

 Η δουλειά του αρχαιολόγου είναι μία από τις πιο μοναχικές που μπορώ να σκεφτώ. Καταρχήν η εκσκαφή γίνεται με πολύ μικρά εργαλεία, ακόμη και βούρτσες, για μέρες μέχρι και χρόνια χωρίς καμία εγγύηση ότι θα βρεθεί κάτι! Αν και όταν βρει κάτι ο αρχαιολόγος ίσως χρειαστεί περισσότερο χρόνο να το εντάξει σε ένα λεπτομερές σύστημα σε μορφή αναφοράς. Καταλήγει κανείς με ένα από τα πολλά βιβλία σε ένα ράφι. Μόνο εξειδικευμένοι συνάδελφοι θα μπορέσουν ποτέ να βρουν  περί τίνος πρόκειται! Πολλοί αρχαιολόγοι πρέπει να έχουν ένα κρυφό όνειρο αναγνώρισης και δόξας. Κάποιοι από αυτούς, οι νεότεροι, ίσως το χρειάζονται για να προχωρήσουν παρακάτω. Άλλοι ίσως έχουν απογοητευτεί έχοντας βρει λίγα ή και τίποτα, βλέποντας ωστόσο συναδέλφους τους να επιτυγχάνουν την ανακάλυψη όλων των εποχών, μερικά μόλις χιλιόμετρα. από τη δική τους περιοχή εργασιών! Τι πιο φυσικό, λοιπόν, τότε για εκείνον με την περισσότερη δεξιοτεχνία και δημιουργική φαντασία από το να επιταχύνει την εξέλιξη των γεγονότων!

 Ο Jean Pierre Olivier δεν ανήκει σε αυτήν την κατηγορία! Έκανε σπουδαία δουλειά· το ήξερε κι έγινε αρκετά διάσημος. Ο Olivier ήταν, πάντως, και ένας μεγάλος χιουμορίστας και χωρατατζής. Άφησε ένα ξεκάθαρο στοιχείο! Ωστόσο, θα χρειαζόταν περισσότερο από 70 χρόνια για όσους δε βρίσκονταν στο χώρο αυτό να το ανακαλύψουν!

Όπως έχω ήδη πει, είμαι πεπεισμένος ότι οι «εκ των έσω» γνώριζαν πάντα!

Sven Buchholz

Agios Nikolaos

araenil@yahoo.no